Yazan: Ayşe Nur Akpınar, Bastak Instruments
İnsanlığın temel gıdası olan tahıllar ve tahıl ürünleri, binlerce yıldır dünya çapında çiftçilerin, değirmencilerin, yemlerin, gıda endüstrisinin, ticaretin, bilimin ve tüketicilerin kaynağı olmuştur. Tahıl ve Tahıl Ürünlerinin kalitesinin belirlenmesindeki en önemli aşamalar, standartlara uygun numune alınması, numunenin şartnamelerin öngördüğü şekilde hazırlanması, yönetmeliklerle belirlenen asgari miktarın ilk analiz için laboratuvara gönderilmek üzere hazırlanması ve son olarak da buna uygun olarak analiz edilmesidir.
Düşük nem içeriğine sahip kuru tahıl taneleri normal depolama sırasında genellikle çok az değişiklik gösterirken, tanelerin nem içeriğinin ve sıcaklığının artmasıyla bazı olumsuz değişiklikler gözlenir. Uygun olmayan depolama koşullarında bu değişimlere bağlı olarak kahverengileşme, küflenme, çimlenme, çürüme, tutukluk, yanma, acılaşma ve alkol kokusu oluşumu gibi birçok olumsuz durum meydana gelmekte ve sonuç olarak ciddi ekonomik kayıplar oluşmaktadır.
Tahıl ve tahıl ürünleri yığınlarından, yığının herhangi bir özelliğini belirlemek amacıyla alınan ve çeşitli kimyasal, fiziksel ve biyolojik analizlere tabi tutulan kütlenin bir kısmına numune denir.
Tahılların depolanma sürecinde meydana gelen fiziksel ve kimyasal değişimlerin dikkatle incelenmesi ve olası olumsuz değişimlere karşı gerekli önlemlerin hızlı bir şekilde alınabilmesi için tahıl ve tahıl ürünleri yığınlarından belirli periyotlarla tüm örnek kütleyi temsil edecek şekilde numuneler alınarak bu numunelerin fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri incelenmekte, tahılın depolanmasında meydana gelen sorunların oluşmadan veya başlangıç aşamasında tespit edilerek gerekli önlemlerin alınması için zaman ve zemin oluşturulmaktadır. Aksi takdirde tahıl numunelerinde görülecek sorunların geç tespitinde, tahıl yığınının tamamen bertaraf edilmesi, üretim girdileri, zaman, işgücü ve enerji sarfiyatı görülmektedir.
Hububat, tahıl, yağlı tohumlar ve bakliyat gibi granül ürünlerin numune alma işlemlerinde genellikle granül malzemeler için farklılıklar ve problar kullanılmaktadır.
Güncel sektör trendleri
Literatürde bilinen ve endüstride kullanılan numune alma sistemleri el probları, yatay problar ve dikey problardır. Yatay prob sistemlerinde probun ağzı, prob tabana bakacak şekilde yükün içine sokulur, 180° döndürülür ve tüm kesitten tek bir numune toplamak için yavaşça geri çekilir. Numunenin temsili olmasını sağlamak için, her numune partisindeki granül element üç farklı yükseklikten (üst, orta ve alt seviyeler) ve farklı noktalardan toplanır. Dikey problar söz konusu olduğunda, üç farklı örnekleme yöntemi mümkündür.
a) Tek veya çift boru sistemi ile tek bir hazneden sadece çekme (vakum) veya çekme (vakum) + itme (üfleme) yöntemi ile numune yüzeyinden başlayarak
araç gövdesinin altına kadar veya araç gövdesinden araç yüzeyine kadar numune alma yöntemidir.
b) Numune probu üzerinde en az 8 veya daha fazla numune alma haznesi bulunan Bastak Firması patentli özel tasarım prob gerekli derinliğe ulaştığında numune hazneleri açılarak haznelerden prob içerisine numune doldurulur ve ardından hareketli iç hazne döndürülerek hazneler kapatılır. Prob araçtan çıkarıldığında vakum işlemi başlatılır ve numune alma işlemi gerçekleştirilir.
c) Numune yüzeyinden başlayarak araç gövdesinin altına kadar veya araç gövdesinden araç yüzeyine kadar tek bir spiral yöntemi ile tek boru sistemli tek hazneli numune alma yöntemidir (genellikle gübre, kömür vb. madenlerde kullanılır).
Buna ek olarak; vagonlar, kamyonlar ve tırlar gibi büyük yığınlardan numune almak için manuel numune alma yöntemi de kullanılabilir. Manuel numune alma yönteminde, personel granül yığınının üzerinde durur ve uzunluğu 1-2 m arasında değişen el sondası olarak tanımlanan pirinç veya alüminyum uzun çubuklarla numuneyi manuel olarak alır. Ancak bu durumda bazı sorunlar vardır; bunlardan en önemlisi, numune alma personelinin özensiz çalışması nedeniyle numunenin doğru alınamamasıdır. Bu durumda, numune ana kütle numunesini doğru bir şekilde temsil etmiyorsa, sonraki fiziksel ve kimyasal analizler ne kadar doğru olursa olsun, elde edilen sonuç yanlış olacaktır. Doğru temsile sahip olmayan bir numune ile analiz yapılması granül ürünün kalitesi hakkında yanlış bilgi verebilir ve bu durumda toz ve granül ürünü satın alan firmaya büyük ekonomik kayıplar yaşatabilir. Manuel numune alma işleminde, numune alma sırasında iş güvenliği sorunları ortaya çıkar. Bunun başında, yığından numune alınması sırasında, yığına tırmanan personelin düşme riski, her bir vagondan numune alınması durumunda, vagona tırmanma, numuneyi alma, geri inme, laboratuvara taşıma ekstra zaman ve insan gücü gerektirmektedir. El probunun maksimum uzunluğu 2 metredir ve yığının yüksekliği çok daha fazladır. Bu nedenle alt noktalardan el probu ile numune almak mümkün değildir. Ayrıca çok soğuk, sıcak ya da yağışlı havalarda doğru ve homojen numune almak mümkün değildir.
Literatürde ve endüstride kullanılan ve bilinen sabit numune alma sistemleri numuneyi temsil eden numuneler almazlar ancak yukarıda bahsedilen numune alma cihazı modelleri ile ürün özelliklerine göre belirlenen problar ile ürünlerin her katmanından istenilen miktarda, istenilen bölgelerde ve istenilen sayıda ürünü temsil eden gerçek numuneler almak mümkündür.
Doğru temsile sahip olmayan bir numune ile yapılan analiz sonucunda toz ve granül ürünlerin kalitesi hakkında yanlış bilgiler elde edilir. Bu durumda inşaat, madencilik, yağlı tohum, bakliyat, tahıl ve hububat sektöründe ürünü satın alan firma büyük ekonomik kayıplara uğrayabilir.
Bastak'ın çözümü
10500 model portatif numune alma cihazı ile araştırma firmalarının da yardımı ile istenilen miktar ve kalitede numune alınarak dünya çapında tüm tahıl, yağlı tohum ve baklagil ticaretine yön verilmektedir.
Bastak Marka 10000, 10100, 10200, 10500 model numune alma probları ile buğday, arpa, çeltik, çavdar, yulaf gibi tahılların yanı sıra mısır, fasulye, nohut gibi ağır ürünler ile 10300 model kömür probu ve 10350 model gübre probu ile kamyon, gemi, tır ve vagonlardan numune alma problarının sektördeki mevcut cihazlardan farklı olarak hareket kabiliyeti; T.C. Sanayi Bakanlığı himayesinde Türkiye'nin ilk ve tek Ar-Ge merkezinde gerçekleştirilen Ar-Ge çalışmaları ile 6 farklı model numune alma sistemi 240-360°C açılarda farklı hatlarda hareket edebilecek şekilde yapılandırılmıştır. Yine Bastak Ar-Ge Merkezi, birden fazla örnekleme odasından örnek alabilen bir cihazın patentini almıştır. Patentli numune alma cihazı, sahip olduğu özelliklerle dünyadaki ilk ve tek cihazdır. Bastak Marka robotik numune alma sistemleri, üst gövde ile söz konusu alt gövde arasında dönme serbestisi sağlamak amacıyla en az bir birinci dişli ve söz konusu birinci dişli ile ilişkilendirilerek kendi etrafında dönecek şekilde yapılandırılmış en az bir sonsuz dişli içerir ve üst gövde alt gövdeye geri döndürülerek kol hareket mekanizması etrafında maksimum etki ile döndürülür.
10000, 10000, 10100, 10200, 10200, 10300, 10350 ve 10500 model numune alma probları, numune alma işleminin farklı mesafelerde gerçekleştirilmesine olanak tanıyan, uzatılıp kısaltılabilen bir joystick kol konfigürasyonuna sahiptir. Numune alma problarının uzaktan kumanda özelliği sayesinde 40 metre mesafeden yukarı, aşağı, sağa, sola, ileri ve geri komutları verilerek numune alma işlemi otomatik olarak gerçekleştirilir.
Aynı anda 6 (yukarı, aşağı, ileri, geri, sağ, sol) uzaktan kumanda fonksiyonu sağlayan, 2 ton gücündeki pistonlarla hareketleri gerçekleştiren, arama kutusuna dokunduğunda güvenlik önlemlerini devreye sokan ve yeni nesil prob sistemine sahip, toplam 9,7 metre tarama kapasiteli, 40 saniyede 6 farklı noktadan temsili numune alabilen, güçlü hidrolik sistemi ile tek vakumda 6 farklı noktadan temsili numune alabilen, 0,4-1 kilogram numune alma kapasitesine ve yüzde 100 temsili numune alma özelliğine sahip Bastak Marka numune alma probları ABD'de IAOM, AACC, Avrupa'da ICC, Türkiye'de DESMUD üyesi olan ve ICC, ISO, CE, Bipea, FSSC, ABD ve Avrupa Faydalı Model ve Patentleri, Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) Akredite Laboratuvarı, TSE Hizmet Yeterlilik Belgesi'ne sahip olan Bastak Fabrikası'nda dünya standartlarında üretilmektedir.
Bastak Instruments, Türkiye'de ve dünyanın dört bir yanında faaliyet gösteren 900'den fazla numune alma probu ile gübre, inşaat, kimya, baklagil, yağlı tohum, tahıl ve hububat ürünleri endüstrilerinin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir. Toplam 72 adet kalite kontrol cihazı, robotik numune alma sistemleri ve 35 çeşit un katkı maddesi üreten şirketimiz, özellikle baklagil, yağlı tohum, tahıl, hububat ürünleri ve dünya değirmenciliğine yatırım yapmaya devam ediyor.
